Merkezkaç kuvvetibir merkez çevresinde dönme hareketi yapan cisimlerde, cismi merkezden uzaklaştırmaya çalışan kuvvettir. Bu kuvvetin tersine, yani cismi merkeze çeken kuvvete de merkezcil kuvvet denir.
Bu durumda bir dönme ekseninde, merkezden kurtularak dışarıya fırlamaya çalışan cisimler, merkezden dışarıya doğru merkezkaç kuvveti uygularlar. Dönme ekseninde merkezkaç kuvveti oluşturan bu cisimler, tabanlarında bir plaka veya bitişik bir madde bulunduğunda, dönme anında sabitlenirler. Bu durum merkezkaç kuvvetinin bir etkisidir.
Bir çaycının çay tepsisini üstündeki çayları dökmeden çevirebilmesi; su dolu bir kovayı, başımızın üstünde dökmeden çevirebilmemizmerkezkaç kuvvetinin birkaç sonucudur.
Viraja giren araçtaki kişilerin bir yöne doğru kayması da merkezkaç kuvvetine örnek gösterilebilir. Merkezkaç kuvvetinin savurucu etkisini kırmak için virajlar merkeze doğru eğik yapılmaktadırlar.
Bir ipe taş bağlayarak, taşı dairesel olarak çevirdiğimizde dairesel bir dönme alanı oluştururuz. Bu dönme alanında bulunan ip taşa merkezcil kuvveti uygular. Taş işe dışarıya doğru merkezkaç kuvveti uygulamaktadır. Bu düzenekte merkezcil kuvveti sağlayan ip kesildiğinde, taş dairesel olarak hareket etmez. İpin kesildiği andan itibaren doğrusal bir harekete başlar. Merkezcil kuvvetin ortadan kalkmasıyla oluşan bu durum, merkezkaç kuvvetinin cisim hareketlerini şekillendiren bir özelliğidir.
Merkezkaç kuvvetininoluştuğu hareketlerde, merkezcil kuvvet hareketi dengelemek için bir kuvvet meydana getirir. Bu kuvvet merkezkaç kuvvetinin büyüklüğüne eşit ve kuvvete zıt yöndedir. Merkezcil ve merkezkaç kuvvetini açıklamak için kurulan düzeneklerde,merkezcil kuvvetin etkisi, cisim ile kuvvet merkezinin arasında kalan maddelere yansır. Örneğin düzeneğimiz taş ve ipten oluşmuş ise merkezcil kuvvet ip gerginliğini arttırır.
Modern Fizikte Merkezkaç Kuvveti
Modern fizikte merkezkaç kuvvetinin varlığı kabul edilmemektedir. Merkezkaç kuvveti olarak belirtilen kuvvetin, merkezcil kuvvetin tepki kuvveti olduğu düşünülmektedir. Aynı zamanda bu kuvvetin eylemsizlik kuvvetinin bir türü olduğu belirtilmiştir.
Öğrencilerin merkezcil kuvveti daha kolay anlayabilmeleri için, dairesel hareket konusu anlatılırken merkezkaç kuvveti varmış gibi gösterilmektedir.